YALPIZ(MENTHA) O’SIMLIGINING O’ZIGA XOS XUSUSIYATI VA AHAMIYATI
Keywords:
Yalpiz(Mentha),mentol, efir moyi,flavonoidlar,Xitoy,Hindiston,Belarus,Braziliya,Shimoliy va Janubiy Amerika,AQSH,Shimoliy Kavkaz,oshlovchi moddalar,organik kislatalar,glukoza,karotin,rutin.Yalpiz (Mentha)Abstract
Yalpiz Labguldoshlar oilasiga mansub ko’p yillik,dorivor va efir moyli o’simlik.O’zbekistonda 45 ta turi o’sadi , poyasi tik shoxlangan, bo’yi 25-100 sm .Barglarida 2,5-3 %, gullarida 4-6 %, poyasida 0,3 % mentol (validolning tarkibiy qismi) ga boy bo’lgan efir moyi, shuningdek, flavonoidlar, vitaminlar,oshlovchi moddalar bor. Barglari va poyasidan yalpiz moyi olinadi hamda oziq-ovqat , tibbiyot, parfyumeriya sohalarida foydalaniladi. Vegetativ ( bahorda ildizini bo’lib ekish) yo’li bilan ko’paytiriladi. O’zbekistondagi barcha viloyatlarda uchraydi hamda nam yerlarda, ariq va daryo bo’ylarda o’sadi.Ilmiy tibbiyotda turli ichak kasalliklarida, gipertoniya, nevroz, uyqusizlik, oshqozon-ichak kasalliklarida foydalaniladi.Yalpiz shuningdek oddiy yalpiz, bog’ yalpizi, qo’zichoq yalpiz turlari bor.Mo’tadil iqlim mintaqalarida o’sishga moslashgan.Shuningdek afrika,Shimoliy Amerika va Janubiy Amerikada tabiiylashtirilgan.Yevropa mamlakatlari, AQSH, Ukraina, Belarus va Shimoliy Kavkazda hamda Xitoy,Hindiston, Braziliya va boshqa mamlakatlarda ekiladi.
References
O’zMe birinchi jild,Toshkent 2000 yil.
Alimbaeva P.K Goncharova A.V Qizg’izistonning dorivor o’simliklari 1971-yil , 98-bet
Ayupov R.H Dorivor o’simliklar va ulardan foydalanish 2015-yil 82-bet
Tolipov Y Botanika malumotga oid adabiyot 2011-yil 26-bet
www.ipni.com( International plants Name Index).
.www.powo.com( Plants of the World Online)
